Transcriptie
1 JAARGANG 30 NUMMER 47 BULLETIN WIJNANDSRADE UITGAVE HEEMKUNDEVERENIGING VRIENDEN VAN WIJNANDSRADE 1
2
3 Bulletin Wijnandsrade is het informatieblad van de heemkundevereniging Vrienden van Wijnandsrade, dat twee keer per jaar verschijnt en telkens weer boordevol staat met een gevarieerd aanbod aan lokaal en regionaal getinte bijdragen over vroeger en nu. Mocht ook u een artikel willen schrijven (dan wel behoef te hebben om te reageren); dat kan en daarvoor hoeft u niet in de redactie van dit bulletin te zit ten. Ook interesse en inspiratie? U kunt uw bijdrage of reactie inleveren bij een van de redactie-adressen (of mailen naar w.oehlen@planet.nl). Mocht u in het bezit zijn van oude foto s, kaarten, prenten, artikelen, enz., die betrekking hebben op Wijnandsrade en die u op een verantwoorde manier in beheer wilt geven of die u bereid bent te laten kopiëren, scannen of fotograferen; neem dan contact op met een van onze bestuursleden. Hetzelfde geldt voor historische attributen of (mogelijke) archeologische vondsten uit de bodem in en rondom Wijnandsrade. De na men en telefoonnummers van onze bestuursleden staan achter in dit bulletin. Aan deze editie is een acceptgirokaart toegevoegd voor de betaling van de jaarlijkse contributie. Wij hopen dat u uw bijdrage weer zult storten, ter bestrijding van onze onkos ten. De contributie is vrij, maar bedraagt minimaal 7,50 per jaar. Wij gaan ervan uit dat de leden die ons bulletin per post ontvangen dit bedrag verhogen. Uiteraard zijn wij dankbaar, mocht uw bijdrage hoger uitvallen. Want vele (sterke) schouders maken het werk van uw heemkundevereniging wat lichter. Vandaag de dag staat er in veel huishoudens een computer en beschikken steeds meer mensen over een adres. Vermoedelijk geldt dit ook voor een groot aantal Vrienden van Wijnandsrade. Het zou ons flink wat tijd en portokosten schelen, wanneer wij onze berichten voortaan per zouden kunnen versturen. Daarom vragen wij onze leden, die over een adres beschikken, dat aan ons door te geven. Mocht u dat nog niet hebben gedaan, dan kunt u uw adres sturen naar: ria.marell@home.nl. Uiteraard blijven wij onze berichten ook op de ouderwetse manier doorgeven aan de leden, die nog geen gebruik maken van internet. Bij de voorpagina De Nederlandse vlag op de plek van de geroofde oorlogsplaquette, tijdens de dodenherdenking van Wijnandsrade op 4 mei
4 BULLETIN WIJNANDSRADE Uitgave van de heemkundevereniging Vrienden van Wijnandsrade Jaargang 30, nummer 47 (zomer 2011) Redactie Wiel Oehlen Jack Jetten Hans Toonen Eppo Brongers Fotografie Jan Jansen (tenzij anders aangegeven) Grafische vormgeving Jasmijn Nicolaes Redactie-adres Swier 47, 6363 CL Wijnandsrade, (tevens het secretariaat van de heemkundevereniging) INHOUDSOPGAVE Wijnandsrade in the picture pag. 5 In memoriam pag. 6 De geroofde oorlogsplaquette pag. 8 Jaaroverzicht 2010 pag. 10 De Motte herleeft in oude luister pag. 14 Opstelwedstrijd 2011 pag. 16 Coenen en de andere Wijnandsraadse kosters pag. 22 Uit de oude doos pag. 36 Communicantjes pag. 37 De aangename achterkant van kattenleed pag. 38 Gemengd nieuws pag. 43 Brand pag. 46 Jaarvergadering 2011 pag. 49 Hub. Leufkens pag. 51 Boeren van Nuth pag. 53 Roofridder op Hoenshuis? pag. 54 Koninklijke onderscheiding pag. 66 Colofon pag. 68 4
5 Wijnandsrade in the picture Dit Bulletin, geachte lezer, laat zien dat de Vrienden van Wijnandsrade weer verrassend druk zijn geweest. Vooral met leuke dingen: de zorg voor de geschiedenis en cultuur van ons dorp. Maar er zijn ook onaangename verrassingen. Zoals de diefstal van de oorlogsplaquette. Ongeveer alle Nederlandse actualiteitenrubrieken hebben dagenlang contact gezocht met het bestuur van uw Vrienden: Wijnandsrade in the picture. De grote aandacht voor die barbaarse diefstal was terecht. Want met die plaquette stalen die brute dieven een deel van ons eigen verleden. Nog wel vlak voor Dodenherdenking. Daarmee stalen ze een stukje uit het hart van Wijnandsrade. Want het oorlogsmonument leeft. Bij de schoolkinderen die de plaquette hebben geadopteerd, bij de Vrienden, bij iedereen die om Wijnandsrade geeft. Hopelijk hoeven buitenlandse soldaten ons nooit meer te komen bevrijden van een misdadig regime. Zoals in WO II, toen discriminatie van minderheden en het bestelen van ons volk leidde tot dood en ellende. Dat nooit meer! De Vrienden van Wijnandsrade zorgen voor een nieuwe plaquette. Ook een kleine tweeduizend jaar geleden was Wijnandsrade in the picture. Als u daar meer over wilt weten, kunt u het de leerlingen van groep 7 en 8 van de Stefanusschool vragen. Ze weten alles over het Romeinse verleden van Wijnandsrade. Ze hebben er spannende opstellen over geschreven. De twee winnende opstellen vindt u in dit Bulletin. Er staan nog veel meer heemkundig verantwoorde onderwerpen in dit bulletin. De herinrichting van de Motte bij het kasteel, de geschiedenis van het Hoenshuis en de wonderlijke terugkeer van een prachtpoes, en een massa feiten en wetenswaardigheden over Wijnandsrade en Wijnandsradenaren. Met andere woorden, beste lezer: waar ter wereld u de zomer van 2011 ook doorbrengt, neem dit bulletin mee en keep Wijnandsrade in the picture. Wilfried Dabekaussen (Voorzitter Vrienden van Wijnandsrade) 5
6 In memoriam Jan Creusen Op 20 april 2011 overleed Jan Creusen uit Hoensbroek op 84-jarige leeftijd. Jan was meer dan zestig jaar actief als kunstenaar, ontwerper en schrijver. Hij tekende onder andere het prachtige omslagontwerp van ons jubileumboek Wijnandsrade BinnensteBuiten. Hub Beckers Op 13 mei 2011 overleed ons erelid Hub Beckers op 83-jarige leeftijd. Als architect heeft Hub in de jaren negentig van de vorige eeuw mee aan de wieg gestaan van een ingrijpende restauratie en daarmee het behoud van kasteel Wijnandsrade. Uit het familie-archief 6
7 Pastoor P.J. Souren OMI Op vrijdag 24 juni is onze oud-pastoor Peter Joseph Souren OMI op 80-jarige leeftijd overleden. Hij werd op 31 januari 1931 in Vaals geboren. Zijn lagere schooljeugd bracht hij door te Klimmen, omdat het gezin zich in Walem had gevestigd. Al vroeg wilde hij missionaris worden. Hij ging naar het seminarie van de Oblaten van de Onbevlekte Maagd Maria, dat toen in Huize St. Gerlach (Houthem) was gevestigd. In 1957 werd hij door Mgr. Y.J.M. Plumey OMI, aartsbisschop van Garoua in Kameroen, tot priester gewijd. Vervolgens werd hij docent aan het seminarie te Ravensbosch (Hulsberg), alwaar hij tot 1972 verbleef. Daarna was hij gedurende tien jaar docent aan scholen voor voortgezet onderwijs in Geleen en Gulpen. Vervolgens werkte hij tot 1997 als pastor in het De Weverziekenhuis te Heerlen. Inmiddels was hij overste geworden van de kloostergemeenschap in Ravensbosch. In 1976 fungeerde hij als assistent in onze parochie. Omdat er na het vertrek van pastoor Stolker een tijdlang geen pastoor voor Wijnandsrade kon worden gevonden, werd een klemmend beroep op pater Souren gedaan om het pastoraat aan te nemen. Dat heeft hij van 1997 tot 2001 gedaan. Hij bleef daarnaast nauw betrokken bij zijn kloostergemeenschap. Toen pastoor Souren in 2001 met emeritaat ging, wijdde hij zich aan de ordening van de kloosterarchieven en artikelen over de geschiedenis van de Oblaten. Uit het familie-archief 7
8 De geroofde oorlogsplaquette Enkele weken voor de nationale dodenherdenking hebben anonieme vandalen de plaquette geroofd, die nabij het oude kerkhof herinnert aan de geallieerde soldaten die tijdens de Tweede Wereldoorlog op het grondgebied van Wijnandsrade zijn gesneuveld. Een brute roof die niet alleen Wijnandsrade en onze heemkundevereniging schokte, maar ook de regionale en landelijke pers haalde. Daarnaar gevraagd sprak onze voorzitter Wilfried Dabekaussen in het Limburgs Dagblad het vermoeden uit dat het hier naar alle waarschijnlijkheid om een ordinaire koperdiefstal gaat: (..) De gestolen plaat ziet namelijk uit als koper, maar de schijn bedriegt. De plaat is gemaakt van aluminium met een speciale bronskleurige coating en is een stuk minder kostbaar dan echt koper. Als de dieven dat merken zullen ze de plaat wel ergens dumpen (..), aldus Wilfried. Zijn sombere vermoeden kwam enkele weken later uit. Op 24 mei vonden medewerkers van Waterschap Roer en Overmaas de zwaar beschadigde oorlogsplaquette van Wijnandsrade nabij Schinnen in de Geleenbeek terug. Zij hebben de dubbelgevouwen en met modder besmeurde plaquette naar het gemeentehuis van Nuth gebracht, alwaar zij het kleinood hebben overhandigd aan de plaatselijke kantonnier de heer Collaris, die de plaat heeft doorgeleid naar ons bestuurslid Math Marell. De teruggevonden plaquette is zo zwaar beschadigd dat wij genoodzaakt zijn een nieuw exemplaar te laten aanmaken. Daarbij zullen wij van de gelegenheid gebruik maken om de namen van de Amerikaanse soldaten toe te voegen, die in september 1944 bij een ongeluk in Swier zijn overleden. De dodenherdenking van Wijnandsrade, waarbij de gedenkplaat altijd een centrale plaats inneemt, is dit jaar (uiteraard) gewoon doorgegaan, deze keer in de aanwezigheid van een verheugend aantal plaatsgenoten. De plek van de geroofde plaquette hebben wij bij die gelegenheid afgedekt met de Nederlandse driekleur. Als symbolisch, stil protest. Wiel Oehlen 8
9 Math Marell met de terugbezorgde plaquette (Foto: WielOehlen) 9
10 Jaaroverzicht 2010 Op maandag 1 maart vond onze vorige algeme ne ledenverga dering plaats. Na afloop verzorgde ons eerste erelid, de geoloog Martin Bless een boeiende presentatie over onze verre voorouders uit de prehistorie. Zijn lezing sloeg zo goed aan dat hij die daarna op diverse andere plekken in de provincie heeft verzorgd, waaronder in de bibliotheek van Nuth. Op 23 april brachten 24 leden een bezoek aan Trier en de kerk waarin pater Eberschweiler ligt begraven. Wij hadden eigenlijk gehoopt op wat meer deelnemers, maar omdat alle aanwezigen zo te spreken waren over deze excursie hebben wij besloten van dit bezoek een vijfjaarlijkse traditie te maken, dus in 2015 gaan wij opnieuw naar Trier. Sfeerimpressie opening Open Monumentendag in kasteel Wijnandsrade Marktplein Trier Op zondag 2 mei trok voor de 137 ste keer de jaarlijkse bedevaart van Wijnandsrade naar de basiliek van Sittard. Veertien sportievelingen maakten van de gelegenheid gebruik de heenweg naar Sittard te voet af te leggen. Dat waren er wat minder dan in de voorafgaande jaren, reden waarom wij hebben besloten de start van de voettocht met een half uur te verlaten van 6.00 uur naar 6.30 uur en de wandelaars geen inschrijfgeld meer te vragen. Op dinsdag 4 mei vond voor de vijfentwintigste achtereenvolgende keer de dodenherdenking van Wijnandsrade plaats. Wij organiseren deze plechtigheid in nauwe samenwerking met het kerkbestuur, de koninklijk erkende fanfare, het gemengd kerkelijk zangkoor, de St. Stefanusschool, het gemeentebestuur en scouting Hedwig uit Nuth. Oud-pastoor Jan van der Zee lanceerde in 1996 het idee voor groep 8 van 10
11 de St. Stefanusschool jaarlijks een opstelwedstrijd te organiseren. De leerlingen krijgen daarbij de opdracht een opstel te schrijven over een regionaal getint thema. De opstelwedstrijd was deze keer gekoppeld aan het onderwerp de bokkenrijders. De eerste prijs en de wisselbeker werd gewonnen door Lidia Kupczyk en Isis Hobus en de tweede prijs door Maddy Schaeks. Als heemkundevereniging werken wij sinds jaar en dag met plezier mee aan het Cultuur- en Folklorefestival. Het festival was deze keer opgebouwd rondom het thema Het boerenleven en vervroegd naar het weekend van 26 en 27 juni. Te doen gebruikelijk bemanden wij een stand en verzorgden wij een aantal goed bezochte rondleidingen in de St. Stephanuskerk. De Open Monumentendag vond op zondag 12 september plaats. Landelijk stond Het leven in de 19 de eeuw centraal. Binnen de gemeente Nuth vond de feestelijke opening plaats in het kasteel van Wijnandsrade. In de slotkelder van het kasteel hadden wij die dag een sfeervolle en goed bezochte expositie ingericht. Op zondag 17 oktober verzorgden Mannenkoor en Harmonie Walram uit Valkenburg een goed bezocht concert in onze parochiekerk. Dat optreden was een initiatief van de Stichting tot Behoud van de St. Stephanuskerk van Wijnandsrade, dat van harte werd ondersteund door het kerkbestuur en onze heemkundeverenging. De Stichting heeft besloten ernaar te streven voortaan jaarlijks een concert te organiseren (en wel op de derde zondag van oktober). De opbrengst daarvan wordt volledig gereserveerd voor het onderhoud en de instandhouding van onze mooie kerk. Om alvast te noteren: op zondag 16 oktober verzorgen Paul van Loo en Ivo Rosbeek een optreden met Limburgse luisterliedjes. Een aantal graven op het oude kerkhof bevond zich tot voor kort in een zorgwekkende staat. Naar aanleiding daarvan hebben wij samen met het Mannenkoor Walram Harmonie Walram 11
12 kerkbestuur een inventarisatie opgemaakt van de graven die uit historische overwegingen behouden zouden moeten blijven. Wij hebben met het Kerkbestuur afgesproken het beheer van die graven over te nemen, op basis van een grafreglement dat verleden jaar formeel is vastgesteld. Inmiddels is een werkgroep opgericht voor het verrichten van de noodzakelijke onderhoudswerkzaamheden. Tijdens onze vorige jaarvergadering meldden wij dat onze heemkundevereniging zitting heeft genomen in een werkgroep die plannen uitwerkt, gericht op het weer in oude glorie herstellen van de Motte achter het kasteel. In het afgelopen jaar zijn de lindebomen, die zich op de Motte bevinden en die inmiddels loodzwaar en een gevaar voor de directe omgeving waren geworden, gesnoeid en zijn de zeldzame kornoeljesstruiken ter plaatse van hun ondergang gered. De voorgenomen verdere renovatie van de Motte is door de stichting IKL opgepakt (zie elders in dit bulletin). Arensgenhout is het centrum van een groot aantal archeologische vondsten, met name uit de Romeinse tijd. Ter plaatse is verleden jaar op de kruising van Arensgenhout naar Schimmert het archeologische rustpunt Steenland ingericht, dat in de loop van 2011 officieel zal worden onthuld. De gemeente Nuth heeft de heemkundeverenigingen van Schimmert en Wijnandsrade gevraagd voor die plechtigheid ideeën aan te dragen. Onze gedachten gaan daarbij uit naar een expositie, die in het gemeentehuis en daarna op enkele andere plekken binnen de gemeente Nuth (waaronder kasteel Wijnandsrade) zal worden vertoond. 12
13 Wij zijn in het bezit van een groot aantal historische attributen en van nog meer prachtige oude foto s. De afgelopen jaren zijn wij druk bezig geweest met het inventariseren van al die voorwerpen en met het digitaliseren van ons fotomateriaal. Wij vorderen gestaag, maar het blijkt een erg arbeidsintensieve klus te zijn. Als die is afgerond, willen wij onze leden uitnodigen ons te helpen bij het verder ontsluiten van ons foto-archief en zullen wij met name een beroep doen op de oudere inwoners van Wijnandsrade, met het verzoek zoveel mogelijk achtergrondinformatie aan te leveren. En verder verschenen in 2010 opnieuw twee bulletins, met aandacht voor geschiedenis, cultuur en actuele onderwerpen en hebben wij enkele rondleidingen in de kerk en het kasteel verzorgd, onder andere in het kader van familiereünies. Regelmatig ontvangen wij schenkingen, die wij in ons documentatie- en archiefcentrum in de oude pastorie opbergen. Een overzicht van de oogst van 2010: een schilderij met een sfeerimpressie van Brommelen rondom 1935 van de heer Bemelmans (en oorspronkelijk afkomstig van de familie Widdershoven); een oude brancard van de EHBO-post van Wijnandsrade van John Starmans; een oorkonde van Het Bestuur der Coöperatieve Centrale Boerenleenbank van Hub Gerards; een serie Katholieke Illustraties en enkele tekeningen van Ria Marell; een dvd en het boek Honderd jaar wonen in Limburg naar aanleiding van het honderdjarig jubileum van Wonen Zuid van Rein Krikke; enkele populair wetenschappelijke boeken van Martin Bless; en met dank aan Pierre Snijders de bijgewerkte stamboom van de families Snijders en Keijbets en historische beschrijvingen van de kasteelhof Rivieren, de Winselerhof en de Brommelerhof en uit het privé-archief van oud-burgemeester Snijders een voorraad oude ansichtkaarten, prentjes en herinneringsprentjes, krantenartikelen en feestgidsen en interessante documentatie, onder andere van de woningvereniging St. Stephanus, de proefboerderij, het gemeenschapshuis en het plaatselijke verenigingsleven. Wiel Oehlen 13
14 De Motte herleeft in oude luister Herstel romantische kornoeljesprieeltjes De stichting Instandhouding Kleine Landschapselementen (IKL) plantte dit voorjaar een aantal kornoeljesstruiken op de Motte van Wijnandsrade en plaatste een drietal sierpriëlen terug op de kasteelberg. In de vorige eeuw stond hier een drietal kornoeljesstruiken, gesnoeid in de vorm van prieeltjes onder een achttal majestueuze lindebomen. De hersteloperatie van de kornoeljespriëlen op de Motte heeft in nauw overleg plaatsgevonden met de stichting tot Behoud van Kasteel Wijnandsrade en de heemkundevereniging Vrienden van Wijnandsrade. De lindebomen zijn verleden jaar teruggesnoeid in opdracht van IKL, omdat ze met hun gewicht de archeologische resten dreigden te verdrukken die mogelijk nog in de Motte aanwezig zijn. Daarmee werd tevens voorkomen dat de bomen zouden omwaaien bij een zware storm. Kornoeljesstruiken zijn redelijk zeldzaam op cultuurhistorische plaatsen. De Romeinen brachten de vruchtstruik mee als culinaire lekkernij. Eeuwen later werd de kornoelje door kasteelheren gebruikt ter verfraaiing van hun buitenplaatsen. Dat gebeurde in de vorm van een of meerdere sfeervolle priëlen, in de vorm van een berceau (loofgangtunnel) of als een aparte scheerheg. Objecten van de gele kornoelje, in de vorm van prieeltjes zoals die in Wijnandsrade aanwezig waren, zijn uiterst zeldzaam. De Motte Een van de prieeltjes 14
15 Voor de renovatie van de kornoeljes was eerder al een vergaande snoei noodzakelijk. De restanten van de drie gele kornoeljes waren fors uitgegroeid en in feite zwaar achterstallig, Het was een min of meer groot afdak, dat nauwelijks meer herkenbaar was als prieelsnoei. Aan de struiken heeft inmiddels vormsnoei plaatsgevonden en zijn ijzeren ondersteuningsmaterialen aangebracht. En de medewerkers van IKL hebben er nieuwe kornoeljes bij geplant. Volgend voorjaar lopen de kornoeljes weer uit en ontstaat er weer een gele bloemenzee. De kasteelberg of Motte van Wijnandsrade is onderdeel van het kasteel en de kerk, maar veel ouder dan de beide bouwwerken. De Motte dateert uit de 11 de eeuw. Door het graven van een brede ringgracht ontstond een hoge aarden heuvel, waarop in die periode een (houten) woontoren stond, waar men zich in kon verschansen. Vanaf de 16 de eeuw na Christus verloor de Motte zijn functie en richtten de Heren hun residentie in op de voorhoven die thans op de plaats van het huidige kasteel liggen. Daarna vonden nog diverse uitbreidingen een aanpassingen aan het kasteel plaats. Deze terugplaatsing van de priëlen is een afsluiting van het werk dat IKL vorig jaar februari is begonnen in het kader van het project Aardig Verleden Limburg. Toen voerde IKL snoeiwerk uit aan een achttal monumentale lindebomen. De Motte oogt nu weer open. In de toekomst zullen de romantische prieeltjes goed herkenbaar zijn onder de gesnoeide lindebomen. Met dit herstel van de prieeltjes neemt de belevingswaarde van dit archeologische en cultuurhistorische erfgoed enorm toe. Gertjan van Elk (hoofd Communicatie IKL) 15
16 Opstelwedstrijd 2011 Romeins verleden Wijnandsrade Bij de aanleg van een nieuwe rotonde in 2010 (rotonde Steenland ) zijn in de gemeente Nuth een paar interessante archeologische vondsten gedaan, onder andere uit de Romeinse tijd. De commissie Trofee pater Jan van der Zee heeft voor de opstelwedstrijd van 2011 als onderwerp opgegeven: Romeins verleden van Wijnandsrade. Groep 7 en 8 van de Stefanusschool hebben een bezoek gebracht aan het Thermenmuseum. De kinderen zagen een informatieve film en bekeken uitgebreid de resten van de Heerlense thermen en de voorwerpen in het museum en gingen daarna aan de slag. De leerlingen hebben er dit jaar serieus werk van gemaakt: een mooie oogst met enkele indrukwekkende uitschieters. Enkele woorden uit de juryverslagen: goed taalgebruik, oplopende spanning, logische opbouw, mooi verhaal met humor, origineel goed verzorgd, koppeling verleden heden; een leerling die graag leest. De jury heeft alles met veel plezier gelezen. Leerlingen van de Stefanusschool en meester Van t Hoofd: hartelijk dank! De jury van de Jan van der Zee Trofee 2011 (Esther Steins, Riek Meijers, Jack Jetten, Wiel Oehlen en Wilfried Dabekaussen) Verantwoording van de Jury Totaalpunten en gemiddelde De jury heeft alle opstellen een rapportcijfer gegeven. De cijfers waar de jury uit kon kiezen, waren van 0 (te slecht voor woorden) tot 10 (ongelooflijk goed). Er waren 5 juryleden. In 2011 zijn 15 opstellen ingeleverd. De beste score haalde Guyvan Maessen, onmiddellijk gevolgd door Roan Lochs. 16
17 Guyvan Maessen: Het avontuur van het heilige water De jury: Goed taalgebruik, afwisseling directe/indirecte rede, oplopende spanning, logische opbouw, prettig lezen. Een fantasierijk en spannend verhaal met een happy end. Verbeeldingskracht, inhoud, stijl, grammatica zijn erg goed, de verzorging is goed. Blijkbaar een leerling die veel leest. Aardige verteltrant. Eerste prijswinnaar Guyvan Maessen met burgemeester Hubert Vos Roan Lochs: Arcus De jury: Mooi verhaal doorspekt met humor. Taalgebruik redelijk. Mooi opgebouwde ontwikkeling. Geen alineagebruik. Spannend en fantasierijk. Verbeeldingskracht heel erg goed, inhoud en verzorging erg goed, stijl goed, grammatica minder goed. Tweede prijswinnaar Roan Lochs met burgemeester Hubert Vos 17
18 18
19 19
20 20
21 21
22 Coenen en de andere Wijnandsraadse kosters Was het kosterschap vroeger een vanzelfsprekendheid, tegenwoordig is het een uitstervend beroep. Er zijn nog maar weinig kerken waar een (officiële) koster in dienst is. Op verreweg de meeste plaatsen worden de kosterstaken tegenwoordig door vrijwilligers uitgevoerd. De koster was belast met de dagelijkse zorg voor de kerk en de voorwerpen voor de kerkelijke eredienst (zoals paramenten en liturgisch vaatwerk). Hij was zoiets als de conciërge van het kerkgebouw en beheerder van de daartoe behorende inventaris 1. In kleinere parochies, zoals Wijnandsrade, werd het kosterambt veelal gecombineerd met de functie van organist, maar bijvoorbeeld ook met die van schoolmeester, voorzanger en klokkenluider. Voor zijn werkzaamheden kreeg de koster natuurlijk een vergoeding, die in vroeger tijden meestal in natura werd uitgekeerd. Zo kreeg de koster in veel parochies van ieder gezin een brood en in de oogsttijd een schoof koren. Tegenwoordig is koster-zijn - zo het nog een echte baan is - een bijbaan(tje). In Wijnandsrade is de koster gelukkig nog altijd een vertrouwd persoon. Sinds jaar en dag kent onze parochie zelfs een koster Coenen. Momenteel (sinds 1979) is Zef Coenen (1936) koster-organist van de Stephanuskerk. Als zoon van koster Jean Coenen ( ) is hij geboren en getogen in Wijnandsrade, in het oude kostershuis naast de kerk dat in 1964 werd afgebroken. Bij gelegenheid van Koninginnedag 2009 werd Zef voor zijn verdiensten koninklijk onderscheiden 2. Ook voor Zef was het kosterschap een bijbaan. Hij verdiende de kost als magazijnmedewerker bij Stelrad in Vaesrade 3. Wat dat kosterschap betreft staat Zef in een lange traditie die van vader op zoon werd doorgegeven. De vraag is echter in hoeverre het klopt dat dit ambt in Wijnandsrade al sinds 1720 nagenoeg onafgebroken in de familie Coenen is geweest 4. In ieder geval volgde Zef niet zijn vader, maar zijn in 2004 overleden broer Miel Coenen ( ) op, net als Zef geboren en getogen in het oude kostershuis aan de dorpsvijver. Miel vervulde ruim 1 Vgl. J.B. Kors: Encyclopaedisch Kerkelijk Woordenboek (Bilthoven 1952) k. 534; H.W.H. Valk: Koster in dienst van de Rooms-Katholieke Kerk op en neergang van een functie (1996) blz.20 2 Vgl. Bulletin Wijnandsrade 28 (2009) nr. 43, blz.54 3 Hans Toonen: Zef Coenen kan als koster geen Mis missen in Wijnandsrade Binnenste- Buiten (2007) blz Bulletin Wijnandsrade 23 (2004) nr. 33, blz
23 Woning van de koster in de 19de eeuw 60 jaar lang (!) de functie van koster-organist in Wijnandsrade 5. Ook Miel was niet alleen koster; hij verdiende de kost als ambtenaar ter secretarie en als ambtenaar Burgerlijke Stand bij de gemeente Wijnandsrade. Voor zijn verdiensten werd Miel vele malen onderscheiden: zo werd hij lid van Orde van Oranje Nassau (1992) en kreeg hij de pauselijk onderscheiding Pro Ecclesia et Pontifice. Later werd hij zelfs benoemd tot Ridder in de orde van St. Sylvester. Naarmate zijn gezondheid verslechterde nam zijn broer Zef zijn taken over 6. Vlak nadat Miel officieel als koster was aangetreden (1941) 7, verwoestte een 5 officieel vervulde hij het kostersambt van , aldus H.W.H. Valk: Koster in dienst van de Rooms-Katholieke Kerk op en neergang van een functie (1996) blz Jack Jetten: interview met een zilveren koster in Bulletin Wijnandsrade Bulletin Wijnandsrade 8 (1991) nr.12 blz (NB: moest eigenlijk een gouden koster zijn ; In Memoriam Emile Coenen ( ) in Bulletin Wijnandsrade 23 (2004) nr. 33, blz ; vgl. H.W.H. Valk: Koster in dienst van de Rooms-Katholieke Kerk op en neergang van een functie (1996) blz één benoemingsbrief geldt m.i.v. 1 mei 1941 (bisschoppelijke goedkeuring 27 maart 1950), de andere per 28 april 1941 (bisschoppelijke goedkeuring 30 oktober 1958), aldus PAW: (oud) parochiearchief Wijnandsrade (voorlopig) invent.nr.100. Aanvankelijk betrof het een tijdelijke benoeming. 23
24 Gevelsteen in de voorgevel van de toenmalige kosterswoning aan de Körnerstraat tijdbom op 28 februari 1943 de achterzijde van parochiekerk (toren en oksaal). Nadat een tijdlang van een noodkerk gebruik was gemaakt (de speelzaal van de paters op het kasteel), kon een klein half jaar later (op 3 augustus 1944) de provisorisch herstelde kerk weer betrokken worden. Pas jaren later werd het kerkgebouw in oude glorie (inclusief een vergroting met twee traveeën) hersteld 8. Het in 1865 door Pereboom en Leijser gebouwde orgel werd in 1950 eveneens door Pereboom vervangen door een nieuw twee-manuaals, electro-pneumatisch orgel 9. Als 17-jarige was Miel zijn vader Jean Coenen ( ) als kosterorganist opgevolgd, toen die op 28 april 1941 op 54-jarige leeftijd plotseling overleed. Deze Jean Coenen, geboren en getogen op de Vink, was in 1919 getrouwd met Maria L Ortye ( ) 10, eveneens van de Vink. Ook Jean 8 Jack Jetten: Wat wonder heeft de kracht in de serie Wijnandsrade Weerspiegeld Weekblad Nuth & Omstreken 23 december 2009 blz.14 9 G. Quaedvlieg: Bijdrage tot de geschiedenis van de orgelbouw in Limburg in PSHAL deel CII (1966) blz , met name blz.164; het bouwjaar van het oude orgel is echter niet 1865, maar oudtante van de schrijver van dit artikel 24
25 t Köstershoes aan de toenmalige Dorpsstraat (uit het archief van de heemkundevereniging) Coenen deed het kosterwerk er gewoon bij; hij was niet alleen boer, maar dreef ook samen met zijn vrouw een winkeltje waar je rookartikelen en snoep kon kopen. En waar het hele dorp kwam om een telegram te versturen of om te bellen, want als koster had hij destijds wel telefoon 11. Bij zijn vroegtijdig overlijden in 1941 liet hij vrouw en zeven kinderen na, vijf meisjes en twee jongens, waarvan Miel de oudste was en Zef de jongste. Zijn weduwe bleef nog tot 1964 het oude kostershuis bewonen. Dat jaar werd het door de parochie aan de gemeente verkocht; het werd afgebroken om plaats te maken voor de boerenleenbank 12. Thans is er een kantoor van firma Kembit in gevestigd. Het is echter nog maar de vraag in hoeverre dit huis eigenlijk wel kostershuis genoemd mag worden 13. Daarvóór werd het immers niet door de toenmalige kosters van Wijnandsrade bewoond, maar daarover later meer. Op zijn beurt was Jean zijn vader Hubert (III) Coenen ( ) als 11 Hans Toonen: Zef Coenen kan als koster geen Mis missen in Wijnandsrade Binnenste- Buiten (2007) blz PAW: (oud) parochiearchief Wijnandsrade, (voorlopig) invent.nr Vgl. J.H.L. Jansen en J.J.A. Jetten: Wijnandsrade in oude ansichten afb
26 koster-organist opgevolgd. Als jongste zoon van Jan Leonard Coenen ( ) en Anna Mechteld Hermans ( ) was hij geboren en getogen op de Vink. In 1880 trouwde hij met Johanna Maria Lenssen ( ) uit Bingelrade. Een oom van haar, Michiel Hoenen ( ), was sinds 1859 getrouwd met een zus van hem: Anna Maria Coenen ( ); dit echtpaar woonde in Bingelrade. Johanna Maria s jongste broer, Frans Lenssen ( ) zou in 1883 met Maria Johanna Dohmen ( ) uit Swier trouwen. Aanvankelijk woonde het gezin Coenen-Lenssen op de Vink 14. Voordat hij (tevens) koster werd was Hubert Coenen alleen organist 15. Hij was ook de eerste organist van Wijnandsrade, want de kerk kreeg pas in 1862 de beschikking over een orgel 16. Dit orgel was gebouwd door de bekende firma Pereboom en Leijser uit Maastricht (Stokstraat). Deze firma, in 1850 opgericht door Theodoor Pereboom ( ) en Jean Leijser ( ), bouwde heel wat orgels in onze streken, zoals dat van Voerendaal (1859), Amstenrade (1866) en Hulsberg ( ). In 1895 kwam een einde aan de samenwerking tussen beide orgelbouwers 17. Helaas raakte het orgel van Wijnandsrade onherstelbaar beschadigd bij de explosie van Toen koster Frans Soeren eind 1897 kwam te overlijden, volgde Hubert Coenen hem als zodanig op. Vanaf dat moment bewoonde hij en zijn gezin ook het huis dat bij de oudere generaties nog bekend staat als het kostershuis aan de dorpsvijver 18. Dit huis was blijkbaar vlak van tevoren door het kerkbestuur in eigendom verworven; daarvóór was het eigendom van de baron. Hubert Coenen zelfs kwam op 15 april 1908 te overlijden, 65 jaar oud. Jean Coenen (uit het familie-archief van Stephan Coenen) 14 Rijckheyt: archief gemeente Wijnandsrade , bevolkingsregister blad in het parochieel kasboek duikt hij als organist voor het eerst in 1863 op Wikipedia: Pereboom & Leijser 18 Rijckheyt: archief gemeente Wijnandsrade , bevolkingsregister blad 5 26
27 De stamboom van deze Hubert Coenen voert terug op andere Hubert (I) Coenen ( ) die eveneens koster in Wijnandsrade was. Maar daarover later meer. Vóór Hubert Coenen bekleedde zoals gezegd ene Frans Soeren ( ) het kosterschap in Wijnandsrade. Daarmee is de vraag in hoeverre het klopt dat dit ambt al sinds 1720 nagenoeg onafgebroken in de familie Coenen is geweest, al gedeeltelijk beantwoord. Zeker niet onafgebroken, maar misschien wel nagenoeg? Waren er in het verleden misschien andere telgen uit deze familie die dit ambt bekleedden? De eerst bekende koster-onderwijzer in Wijnandsrade is Godfried Frissen, die deze functie(s) van 1607 tot 1626 uitoefende 19. In die periode treedt hij ook veelvuldig op als kerkelijk getuige. Daarvóór zijn er helaas geen gegevens (meer) beschikbaar om de lijn verder naar het verleden toe door te trekken. Zijn opvolger was Laurens Cobben ( ), die van 1626 tot 1660 de functie van koster-onderwijzer in Wijnandsrade vervulde. Hij was geboren en getogen in Wijnandsrade (op de Vink?) en in 1626 gehuwd met Maria Cuijpers (16??-1680) 20. Naast koster was hij dorpsmeester, schepen en leenman. In 1682 werd over hem opgetekend dat hij oudt 77 jaar, kwaden voet niet connende gaan verklaart dat hij vroeger custos (koster) was 21. Het was deze koster Laurens Cobben die op 30 maart 1679 aan zijn zoon Jan Cobben, gehuwd met Meijcken Welden, zijn nieuwe huis op de Vink onder Wijnandsrade, met bijbehorende plaats en mesthof, gelegen tegenover het oude huis, voor 225 gulden verkocht. Afgesproken werd dat het oude huis, zolang het bewoond was, het recht van uitvaart had langs de mestplaats en schuur van het nieuwe huis 22. In 1684 komen we Paul Driessen ( ) als koster-onderwijzer in Wijnandsrade tegen, geboren en getogen in Wijnandsrade zoon van Paul Driessen senior en Catharina Kreckels. Naast koster was hij van ook nog lid van de plaatselijke schepenbank 23. Hij kwam in 1718 in Wijnands- 19 G. Peeters: Korte schets der geschiedenis van de Valkenburgsche heerlijkheid Wijnandsrade (PSHAL 1886) blz.432; vgl. Jack Jetten: De geschiedenis van het schoolwezen in Wijnandsrade in Wijnandsrade BinnensteBuiten (2007) blz Vgl. Genwiki (Genealogie in Limburg): genealogie Cobben (Harry Luijten) 21 Jack Jetten: De geschiedenis van het schoolwezen in Wijnandsrade in Wijnandsrade BinnensteBuiten (2007) blz. 74; vgl. G. Peeters: Korte schets der geschiedenis van de Valkenburgsche heerlijkheid Wijnandsrade (PSHAL 1886) blz RAL-AHW 168, 25, aldus Genwiki (Genealogie in Limburg): genealogie Cobben (Harry Luijten) 23 Jack Jetten: De geschiedenis van het schoolwezen in Wijnandsrade in åω 27
28 rade te overlijden. In een rekening uit 1688, opgesteld door de toenmalige kerkmeester Willem Waelen, staat wat de parochie indertijd aan de koster uitkeerde: een vat rogge uit de kerkrenten, 2 gulden 10 stuivers en nog eens 18 stuivers uit de kerkrenten. Waarschijnlijk is deze persoon identiek met Paul Giesen die pastoor Peeters van 1660 tot 1680 als koster-schoolmeester opvoert 24. In deze periode komt immers geen (Paul) Giesen in Wijnandsrade voor. Koster Paul Driessen trouwde in 1660 in Beek met Catharina (Trijneke) Houtbeckers ( ) uit Hoensbroek 25. Miel Coenen In 1720 zou ene Philip (I) Coenen de functie van koster-onderwijzer in Wijnandsrade vervuld hebben 26. Het is echter pas vanaf 1727 dat we hem veelvuldig als kerkelijk getuige in de kerkelijke registers van Wijnandsrade tegenkomen. In 1760 is echter ook sprake van een koster Philip Coenen. Waarschijnlijk gaat het daarbij echter om een andere Philip Coenen. In Schinnen zien we halverwege de 17 e eeuw (tussen 1643 en 1652) veelvuldig ene (zijn grootvader?) Philippus Coenen als kerkelijk getuige optreden; het zou dus goed kunnen zijn dat deze aldaar het kosterschap bekleedde. In die tijd zijn er echter in Schinnen meerdere personen onder die naam bekend: ene Philip Coenen gehuwd met Elisabeth Rameckers (1636), een andere Philip Coenen gehuwd met een Helena waarvan de achternaam niet bekend is, en weer een andere (de 24 G. Peeters: Korte schets der geschiedenis van de Valkenburgsche heerlijkheid Wijnandsrade (PSHAL 1886) blz Vgl. Fr. Boumans: Kwartierstaat Mulders-Boesten (2009) blz Pauls dochter Elisabeth ( ) trouwde met Laurens Cobben ( ), kleinzoon van (koster) Laurens Cobben ( ). Vgl. Genwiki (Genealogie in Limburg): genealogie Cobben III.12 (Harry Luijten) 26 G. Peeters: Korte schets der geschiedenis van de Valkenburgsche heerlijkheid Wijnandsrade (PSHAL 1886) blz.432; vgl. Jack Jetten: De geschiedenis van het schoolwezen in Wijnandsrade in Wijnandsrade BinnensteBuiten (2007) blz
29 eerstgenoemde) Philip Coenen, gehuwd met Christina op den Pesch 27. De naam van Hubert (I) Coenen ( ) komt echter al eerder in de kerkelijke registers van Wijnandsrade vóór, namelijk vanaf Bij de kerkvisitatie van 24 september 1722 wordt hij ook als koster en schoolmeester genoemd. Het betreft een zoon van Martin Coenen en Catharina Rhoen uit Klimmen en daarmee familie van Anton Coenen die van 1640 tot 1671 pastoor van Wijnandsrade was 28 en waarschijnlijk ook nog familie van Wolfgang Wilhelmus Coenen die wat later ( ) pastoor in Wijnandsrade (en tevens landdeken ) was 29. Koster Hubert Coenen trouwde omstreeks 1716 met Anna Maria Duljé (16??-1758), die waarschijnlijk uit Sittard kwam 30. Voor de gecombineerde functie van koster-onderwijzer ontving hij twee malder tarwe en verder van elk huisgezin een brood en een garve tarwe of graan. Ook bezat hij een halve bunder weiland. Verder was hij lid (secretaris) van de plaatselijke schepenbank, waarin hij vanaf 1712 tot aan zijn dood in 1748 (36 jaar!) zitting had. Het is deze koster Hubert Coenen die op 11 februari 1744 van de rechtbank op moet schrijven wat de bokkenrijders allemaal hebben uitgespookt bij hun inbraak in de kerk van Wijnandsrade op Palmzondag 1731: een venster tegenover het huis van Paul van Neel (waarschijnlijk het huis dat in de 20 e eeuw als het kostershuis bekend stond) werd geforceerd en uit het tabernakel stalen ze de zilveren ciborie en het gouden lunula van de monstrans. De inbrekers gooiden de hosties over het priesterkoor en beroofden Maria van haar blauwe, zijden kleed. Door een raampje kwamen ze ook in de sacristie en namen alle miskleren en ampullen mee 31. In 1725 begon hij blijkbaar zozeer met zijn gezondheid te sukkelen, dat hij zich zorgen over de toekomst begon te maken; vooral was hij bang dat - omdat geen van zijn kinderen hem kon opvolgen zijn gezin op straat kwam te staan. Daarom bood hij het door hem bewoonde kostershuis De Koninginne voor 30 pattacons Maastrichter koers aan de gemeente te koop aan, onder voorwaarde dat hij en zijn gezin het zouden mogen blijven bewonen. Blijkbaar moest er nog heel wat overlegd worden, want de eigenlijke verkoop geschiedde pas vijf jaar later, na goedkeuring van zowel de bisschop 27 kwartierstaat Wilhelmus Maria Hubertus Brassé (1964): nr. 3382: Philippus Coenen (op den Pesch) 28 Genwiki (Genealogie in Limburg ): Collectie Habets: Coenen-Coonen 29 Vgl. Jack Jetten: De parochiële bedienaars van de St. Stephanusparochie in drie delen gepubliceerd in Bulletin Wijnandsrade nrs. 35, 36 en waarschijnlijk een dochter van Quirinus Doullie en Christina N. 31 Miel Bruls: De Bokkenrijders van de Menstraat in: Mensen van Nuth deel I blz.18 29
30 als de baron plaats. In 1746 werd nog eens bevestigd dat de gezin van (oud) koster Coenen het huis mocht blijven bewonen. Koster Hubert Coenen zelf overleed in 1748, zijn weduwe tien jaar later. In 1764 besloot het plaatselijk bestuur het oude kosterhuis ( huysinge met coolhoff ende graesplaetse ) dat in bouwvallige staat verkeerde, publiekelijk te verkopen. De gemeente had het geld dringend nodig vanwege het herstel van de kerk. De meestbiedende was Johanna Coenen, die het huis voor 88 gulden Maastrichter koers kocht 32. Het is echter niet duidelijk wie deze Joanna Coenen is. Recentelijk werd hij geopperd dat het misschien wel eens Johannes Coenen ( ) kon zijn, zoon van voornoemde koster Hubert Coenen ( ) 33. Vanaf 1727 komen we zoals gezegd weer een Philip (II) Coenen (17??- 1769) tegen als koster. Hij wordt in en in als zodanig genoemd. Het is vooralsnog onduidelijk waar en wanneer deze Philip Coenen is gedoopt. Waarschijnlijk in Schinnen. Het ligt zelfs voor de hand dat hij familie is van die andere Philip Coenen die eerder koster in Wijnandsrade was. In ieder geval trouwde deze Philip Coenen in 1736 in Wijnandsrade met Catharina Borvelts ( ) uit Spaubeek. Na haar vroegtijdige dood in 1758 hertrouwde hij met Odilia Onnouw ( ) uit Wijnandsrade 36. Philips zoon Hubert (II) Coenen ( ) volgde zijn vader op als koster-onderwijzer in Wijnandsrade. Deze was in 1765 getrouwd met Maria Elisabeth Dullens ( ) uit Geleen. Toen de pastoor in 1776 zijn vroegtijdig overlijden noteerde (hij werd slechts 34 jaar oud), schreef hij erbij dat Hubert matricularius was, de in die tijd gebruikelijke (Latijnse) benaming voor koster 37. Hubert werd opgevolgd door zijn zwager Joseph Kerckhoffs ( G. Peeters: Korte schets der geschiedenis van de Valkenburgsche heerlijkheid Wijnandsrade (PSHAL 1886) blz ; Jack Jetten: De geschiedenis van het schoolwezen in Wijnandsrade in Wijnandsrade BinnensteBuiten (2007) blz ; vgl. Gemeente Archief Wijnandsrade ( ) invent.nrs Jack Jetten: De geschiedenis van het schoolwezen in Wijnandsrade in Wijnandsrade BinnensteBuiten (2007) blz PAW: (oud) parochiearchief Wijnandsrade (voorlopig) invent.nr.22: Kerkrekening PAW: (oud) parochiearchief Wijnandsrade (voorlopig) invent.nr.22: Kerkrekening Genwiki (Genealogie in Limburg): genealogie Onnouw III.14 (Harry Luijten) 37 Jack Jetten: De geschiedenis van het schoolwezen in Wijnandsrade in Wijnandsrade BinnensteBuiten (2007) blz
31 1818), die oorspronkelijk uit Beek afkomstig was. In de kerkrekening van 1781 wordt hij als koster genoemd 38. Vanaf 1772 komen we hem inderdaad regelmatig als kerkelijk getuige tegen. In 1773 trouwde hij met (Hubert zus) Margaretha Coenen ( ). Als we mogen geloven dat zijn opvolger 39 volle jaeren de custerij (heeft) bedient komen we uit op het jaar 1784, waarin Joseph zijn ambt aan hem overdroeg. Maar dan zou zijn opvolger als 13-jarige wel erg jong koster geworden zijn! Een paar jaar later lijkt dan ook meer voor de hand liggend. Hoe het ook zij: zowel in de Franse bevolkingslijst uit als in de parochianenlijst uit komen we oud-koster Joseph Kerkhoffs nog tegen als wonend in Wijnandsrade, in het pand dat tegenwoordig bekend staat als café I gen Dörp (Körnerstraat 26) 41. Joseph werd waarschijnlijk vlak vóór de Franse tijd opgevolgd door Herman Joseph Coenen ( ), zoon van voornoemde, vroegtijdig overleden koster Hubert (II) Coenen, gehuwd met Maria Elisabeth Dullens. Sinds 1789 zien we hem regelmatig als doopgetuige optreden. In 1791 trouwde met Maria Elisabeth Paes ( ) uit Hunnecum. Na haar vroegtijdig overlijden hertrouwde hij in 1808 met Maria Catharina Drummen ( ) uit Grijzegrubben. Hij was echter niet alleen koster, maar ook kerkmeester, toen pastoor Laurens Westhoven in conflict raakte met de Franse autoriteiten, waaronder burgemeester Jacob Heusschen. Ook na de Franse tijd bleef hij een kwelgeest van het gemeentebestuur toen hij ijverde voor een aanstelling als schoolmeester 42. Hij bleef koster tot 1823, toen hij in een juridische strijd met het kerkbestuur verwikkeld raakte ( ) 43. Het is deze H. Coenen, custer (Herman en dus niet Hubert 44 ) die voor het schooljaar een (bewaard gebleven) rekening bij het gemeentebestuur indiende voor het geven van onderwijs 45. In 1796 woonde adjoint 38 PAW: (oud) parochiearchief Wijnandsrade (voorlopig) invent.nr.22: Kerkrekening Franse Bevolkingslijst Wijnandsrade 1796 (FA 1053) nr PAW: (oud) parochiearchief Wijnandsrade: doop-, huwelijks- en overlijdensregister (achterin): Wijnandsraede nr Jos. L Ortye: de parochianenlijst van Wijnandsrade uit 1813 (in voorbereiding) 42 Jack Jetten: De geschiedenis van het schoolwezen in Wijnandsrade in Wijnandsrade BinnensteBuiten (2007) blz PAW: (oud) parochiearchief Wijnandsrade (voorlopig) invent.nr aldus G. Peeters: Korte schets der geschiedenis der Valkenburgsche heerlijkheid Wijnandsrade (1886) blz Jack Jetten: De geschiedenis van het schoolwezen in Wijnandsrade in Wijnandsrade BinnensteBuiten (2007) blz
32 Zef Coenen Peter Caspar Ritzen ( ) 46 bij hem in, die samen met agent Schiffelers tekende voor het opstellen van de Franse Bevolkingslijst uit Naar eigen zeggen had hij ten tijde van 39 volle jaeren de custerij bedient. Wel stond hij een poosje op non-actief totdat eenen anderen pastoor installeert was, welk heeft gecontinueert 10 volle jaeren. Hiermee doelt hij waarschijnlijk op de periode van vier maanden tussen het vertrek van pastoor Laurens Westhoven en de komst van pastoor Martin Pluijmaekers (1813) 48. Blijkens een gevelsteen liet koster Herman Joseph Coenen in 1828 het huidige pand Körnerstraat 17 (Dewez) verbouwen, het pand dat later door zijn opvolgers Alexander en Frans Soeren bewoond zou worden 49. Toen was het nog een grote carréboerderij 50. De laatste jaren van zijn leven stond Herman Joseph te boek als landbouwer 51. Herman Joseph Coenen werd als koster opgevolgd door Alexander Soe- 46 Jack Jetten: De geschiedenis van het schoolwezen in Wijnandsrade in Wijnandsrade BinnensteBuiten (2007) blz. 117 (voetnoot 20) 47 Franse Bevolkingslijst Wijnandsrade 1796 (FA 1053) nr PAW: (oud) parochiearchief Wijnandsrade (voorlopig) invent.nr Kadasterboek 1840 sectie A nrs Kadasterkaart Wijnandsrade sectie A 1: Bevolkingsregister 1851 (dorp) nr.6 32
33 ren ( ) die oorspronkelijk uit Klimmen kwam en in 1809 te Wijnandsrade getrouwd was met Catharina Elisabeth Stassen ( ) uit Spaubeek. Alexander staat te boek als hoefsmid en woonde aanvankelijk (althans volgens het kadaster) in de (huidige) Oudenboschstraat 50, daar waar nu het gemeenschapshuis staat. In de twintiger jaren was Alexander Soeren een paar jaar kerkmeester. Na de dood van koster Herman Joseph Coenen (1852), kocht hij van zijn erfgenamen ook diens huis aan de huidige Körnerstraat (Dewez) en liet het volgens een gevelsteen in 1858 verbouwen. Hij en zijn vrouw zouden een jaar later (1859) komen te overlijden. Als het inderdaad klopt dat Alexander zijn voorganger in 1823 als koster opvolgde 52, was hij 26 jaar lang koster in Wijnandsrade. Na zijn dood in 1859 werd opgevolgd door zijn zoon, de reeds genoemde Frans Soeren ( ). Deze was geboren en getogen in Wijnandsrade. Hij trouwde in 1866 met Maria Lucia Kreiten ( ) uit Schaesberg. Van 1847 tot 1861 was hij schoolmeester, lid van het gemeentebestuur en van 1878 tot 1881 zelfs wethouder 53. Hij bewoonde het ouderlijk huis aan de Körnerstraat (17). Van de werkzaamheden die hij als koster uitvoerde is een specificatie bewaard gebleven: hij was namelijk niet alleen sacristieopziener, maar werd ook geacht de kerk schoon te houden, ja zelfs het zingen van de jaargetijden en van de negen kruismissen behoorde tot zijn takenpakket 54 ; later werden zijn (betaalde) werkzaamheden nog uitgebreid met het schoonmaken der kroon(-luchter) en het halen van de HH. Oliën 55. Na zijn overlijden (eind 1897) vestigde zijn weduwe zich in Spaubeek waar ze in 1917 kwam te overlijden. Frans Soeren was maar liefst 38 jaar koster in Wijnandsrade. Soeren werd zoals gezegd opgevolgd door Hubert (III) Coenen, de grootvader van de huidige koster (Zef) Coenen. Al met al kan dus gesteld worden dat het kosterambt zeker niet onafgebroken in de familie Coenen is geweest, en al helemaal niet in dezelfde familie Coenen. Toch kan men wel degelijk van 52 gegevens daarover ontbreken helaas in het parochiearchief; het kasboek begint pas in Jack Jetten: De geschiedenis van het schoolwezen in Wijnandsrade in Wijnandsrade BinnensteBuiten (2007) blz PAW: (oud) parochiearchief Wijnandsrade voorlopig invent.nr PAW: (oud) parochiearchief Wijnandsrade Kasboek
34 een echte kostersfamilie spreken, zelfs van twee Wijnandsraadse kostersfamilies van die naam 56. De oudste broer van koster Jean Coenen ( ), Nicolaas Coenen ( ) zette de familietraditie trouwens ook voort, echter niet in Wijnandsrade, maar elders. Geboren en getogen op de Vink, genoot hij zijn opleiding aan de normaalschool in Heerlen. Zijn eindexamen aldaar werd echter geen succes. Nota bene het vak muziek vormde daarbij het struikelblok. Een meningsverschil over een bepaald facet van de muziekleer met de examinator liep zo hoog op, dat deze hem liet zakken. Toch zette hij door. Na de normaalschool bekwaamde hij zich verder in de muziek bij pater Clemens van de Monfortanen in Schimmert. Na eerst in Wijnandsrade als organist ( orgelist ) gefungeerd te hebben 57, aanvaarde hij in 1903 een functie als koster-organist te Eys. In 1913 werd hij in Simpelveld benoemd tot koster-organist 58, waar hij Sjeng Schrijvers ( ) opvolgde die dat jaar naar Amsterdam vertrok waar hij een functie als docent aanvaarde aan het conservatorium en organist werd van de Mozes- en Aäronkerk aldaar. Koster Coenen dreef in de Kloosterstraat in Simpelveld een winkel in sigaren en rookartikelen, waarin hij later ook een drukkerij begon, waarmee de grondslag werd gelegd voor de bekende Simpelveldse drukkerij Coenen die nog altijd bestaat. Behalve koster en organist was hij ook directeur (dirigent) van het kerkelijk zangkoor Harmonia (1859). Bij zijn afscheid werd hij benoemd tot ere-directeur. In 1928 startte hij een knapenkoor. Lange tijd was hij penningmeester van de kosterbond. In 1955 werd hij voor zijn verdiensten pro Ecclesia et Pontifice onderscheiden 59. In 1954 werd hij als koster-organist opgevolgd door Sjef Leerssen ( ). Ook zijn zoon Pierre Coenen ( ), geboren en getogen in Simpelveld, bleef de familietraditie trouw en was van 1938 tot 1978 kosterorganist in Banholt. In hetzelfde jaar van zijn aanstelling kreeg hij meteen 56 Vgl. H.W.H. Valk: Koster in dienst van de Rooms-Katholieke Kerk op en neergang van een functie (1996) blz De familie Coenen uit Wijnandsrade ontbreekt echter in het overzicht van typische kostersfamilies 57 Rijckheyt: archief gemeente Wijnandsrade , bevolkingsregister blad 5 58 Ton en Pierre Coenen: Brochure uitgegeven ter gelegenheid van de reünie van de familie Coenen, stammende uit Simpelveld (1980); Luc Wolters e.a.: St. Remigius te Simpelveld kerk en parochie gedurende meer dan acht eeuwen (Simpelveld 2003) blz H.W.H. Valk: Koster in dienst van de Rooms-Katholieke Kerk op en neergang van een functie (1996) blz ; hij vierde in 1953 zijn gouden kostersjubileum 34
35 de beschikking over een nieuw (door firma Verschueren uit Heythuysen gebouwd) orgel. Als bestuurslid was hij verbonden aan de kosterkring Gulpen. In het jaar van zijn terugtreding (1978), ontving hij voor zijn verdiensten de kerkelijke onderscheiding Pro Ecclesia et Pontifice 60. Behalve koster was hij ook vertegenwoordiger in kaarsen, iets wat zijn vader ook al gedaan had. De laatste jaren van zijn leven woonde hij in Hulsberg waar hij na zijn dood in 1981 ook zijn laatste rustplaats vond. Ondanks het feit dat het dus geen onafgebroken kosterstraditie is, blijft er zowel voor de familie Coenen als voor de parochie Wijnandsrade alle reden om trots zijn! Jos L Ortye (pastoor) 60 H.W.H. Valk: Koster in dienst van de Rooms-Katholieke Kerk op en neergang van een functie (1996) blz
Nog meer weergeven
